مسجد فتح
مسجد فتح در منطقه جموم در وادى فاطمه در نزديكى چشمه آبى قرار دارد، جايى كه سپاه اسلام در آنجا مجتمع شد تا بتواند به طور متحد و متمركز وارد مكه شود. در همين نقطه بود كه ابوسفيان به ديدار پيامبر (ص) شتافت و اسلام آورد. اين مسجد در سال ١٣٩٧ ق توسط شيخ حسن بكر محمد قطب بازسازى شد. 1
در نقطه ديگرى در منطقه روضه در وادى فاطمه مسجدى با نام مسجد الروضه است كه در اواخر دوره عثمانى بنا شده است.
__________________________________________________
١ ) . الاثار الاسلامية فى مكة المكرمه، ص ٢٣۴
ساير آثار مذهبى و تاريخى مكّه مكرّمه
شِعْب ابى‌طالب
منطقه كوهستانى پيرامون مكه، سبب به وجود آمدن شِعْب‌هاى بسيارى در مكه و اطراف آن شده است. شِعْب به محدوده قرار گرفته ميان دو كوهِ نزديك به هم گويند و ممكن است وسعت آن به اندازه‌هاى مختلف باشد. گفتنى است فاصله دو كوه، كه مرز خروجى شهر است، «ثنيّه» ناميده مى‌شود.
وجود شعب‌هاى زياد در مكه، سبب پيدايش اين ضرب‌المثل شده است كه: «اهل مكة اعلم بشعابها» ؛ «مردم مكه شعب‌هاى خود را بهتر از ديگران مى‌شناسند.»
پيشتر آورديم كه وقتى قُصَىّ بن كلاب بر مكه حاكم شد، هر خاندانى از قريش را در جايى از مكه سكونت داد. او وَجْه كعبه را، كه شامل شعب ابى‌طالب به سمت مَعْلات مكه بود، براى خاندان خود و فرزندانش عبدمناف و عبدالدار برگزيد. اين شعب، به لحاظ نزديكى به كعبه، بهترين نقطه مكه بوده و در اصل حد فاصل كوه ابوقبيس و كوه خَنْدمه است.
شِعْب مزبور در اختيار خاندان بنى‌هاشم بوده و در دوره‌هاى مختلف به نام‌هاى متفاوتى چون «شعب بنى‌هاشم» ، «شعب ابى‌طالب» ، «شعب على‌بن ابى‌طالب» و «شعب ابى‌يوسف» ناميده مى‌شده است. چهره‌هاى برجسته اين خاندان در اين شعب به دنيا آمده و در آنجا زندگى كرده‌اند.
محل شعب شامل فضاى وسيعى است كه اكنون سنگفرش شده و محل خواندن نماز و استراحت حجاج در ايام حج است. زمانى كه زائر از مسجدالحرام خارج مى‌شود و از باب العباس، باب على يا باب السلام بيرون مى‌آيد و از مسعى هم عبور مى‌كند، به فضاى بازى مى‌رسد كه در پايين كوه ابوقبيس سنگفرش شده است. ادامه اين مسير تا محل دستشويى‌ها در دست چپ و بعد از اندكى به سمت خيابان، بخش
مهمى از شعب ابى‌طالب است.
اين شعب، كه محل سكونت بنى‌هاشم بود، همان محلى است كه رسول خدا (ص) همراه خاندان خود، به مدّت سه سال در محاصره ساير خاندان‌هاى قريش قرار گرفت و با مشقت و رنج آن دوران را سپرى كرد. ابوطالب به عنوان بزرگ بنى‌هاشم، همراه فرزندانش جعفر و على (ع) مهم‌ترين نقش را در دفاع از رسول خدا (ص) بر عهده داشت.
شعب ياد شده، محل تولد رسول خدا (ص) بوده و خانه خديجه كه محلّ زندگى حضرت با وى بوده و فاطمه زهرا (س) نيز در آن متولّد شده، همين‌جا بوده است.
در حال حاضر، تنها بخشى از محلّه شعب ابى‌طالب باقى مانده كه نام آن سوق‌الليل و بر فراز كوه است. محله سوق الليل شامل خانه‌هايى است كه در روى كوه، مقابل مسعى ساخته‌اند. خانه‌ها و اماكن تاريخى موجود در شعب، در توسعه‌هاى مختلف مسجد، جزو مسجد شده است. گفتنى است كه بخشى از شعب در اين سوى مسعى، يعنى در فاصله مسجد تا مسعى بوده كه اكنون جزو مسجد شده است. طبعا خانه امّ‌هانى، دختر ابوطالب كه در توسعه مسجد در زمان مهدى عباسى جزو مسجد شد، در محدوده شعب قرار داشته است. در اين صورت، بايد شعب ابى‌طالب را محله‌اى بزرگ تصور كرد كه اطراف آن را به طور عمده كوه خندمه، كوه ابوقبيس و مسجدالحرام در محاصره داشته است. در كنار شعب ابى‌طالب، شعب عامر بوده كه هنوز نيز به همين نام از آن ياد مى‌شود، در حال حاضر شعب ابى‌طالب به نام شعب على (ع) شهرت دارد. ١
١ ) . درباره شعب ابى‌طالب بنگريد به مقاله آقاى سيدعلى قاضى عسكر در فصلنامه «ميقات حج» ، ش ٣ ، صص ١٧١ - ١۴٠