-کمک کردن به دیگران، کاری ارزشمند است و اگر رضای خدا در آن لحاظ شود، باعث تداوم و اثرگذاری بیشتر آن خواهد شد.
کمک به مردم و دستگیری از دیگران، یکی از صفتهای پسندیده انسانی است که آموزههای اسلامی ما خیلی بر آن تأکید دارد. مولی الموحدین حضرت علی(علیه السلام) که سیزده رجب زادروز تولد آن مولای متقیان است، در حدیثی در مورد رساندن نفع و سود به دیگران، می‌فرمایند: «خَیرُ الناسِ مَن نَفَعَ النّاس[1] بهترین مردم کسی است که نفع رساننده به مردم باشد.»
اسلام همانگونه که بر کمک به دیگران تأکید دارد، بر داشتن اخلاص، در کمک به دیگران نیز تأکید دارد، و این نکته معمولاً باعث تداوم کمک کردن انسان به دیگران می‌شود.
بی‌ارزش بودن کمک ریایی به دیگران
خداوند در قرآن درباره بی‌ارزش بودن کمک ریایی به فقیران می‌فرماید: «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا لا تُبْطِلُوا صَدَقاتِكُمْ بِالْمَنِّ وَ الْأَذى كَالَّذي يُنْفِقُ مالَهُ رِئاءَ النَّاسِ وَ لا يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ فَمَثَلُهُ كَمَثَلِ صَفْوانٍ عَلَيْهِ تُرابٌ فَأَصابَهُ وابِلٌ فَتَرَكَهُ صَلْداً لا يَقْدِرُونَ عَلى شَيْءٍ مِمَّا كَسَبُوا[بقره/264] اى اهل ايمان، صدقات خود را به سبب منت و آزار تباه نسازيد مانند آن كه مال خود را از روى ريا(براى جلب توجه ديگران) انفاق كند و ايمان به خدا و روز قيامت ندارد؛ مَثَل اين رياكاران بدان می‌ماند كه دانه را(به جاى آنكه در زمين قابلى بکارند) بر روى سنگ صاف غبار گرفته‌اى بکارند و بارانى تند، غبار آن بشويد و آن سنگ را همان طور صاف و بی‌گياه به جاى گذارد، كه نتوانند هيچ حاصلى از آن به دست آورند.»
چنانکه در فراز پایانی این آیه آمده، کسانی که با نیت غیر خدایی(ریا) به دیگران کمک می‌کنند، از کار خود در آخرت کمترین استفاده را می‌برند و در این دنیا نیز چه بسا لذت چندانی از کمک کردن خود به دیگران نبرد؛ زیرا کسی که به خاطر جلب توجه دیگران و غیره، به دیگران کمک می‌کند، کمک کردن خود به دیگران را تا وقتی ادامه می‌دهد که کارهای به ظاهر نیک او، باعث جلب توجه دیگران و کسب شهرت و... شود؛ وگرنه در کمک کردن خود به دیگران تردید کرده و چه بسا آن را متوقف کند. به عبارت دیگر؛ توجه دیگران گاهی هست و گاهی نیست؛ به فرموده امام حسین(علیه السلام) مردم تا وقتی که منفعتشان ایجاب کند از دین و معنویت سخن می‌گویند[2] و کمک به فقیران و نیازمندان نیز یکی از آموزههای دینیست. مثل اینکه کسی زمانی به رفیقش، به همسایه‌اش کمک می‌کند؛ اما با پیش آمدن سوءتفاهم بین آنها، نه تنها کمک کردنش را قطع می‌کند؛ بلکه رابطه خود را با او نیز قطع می‌کند؛ معمولاً این رویکرد از وجود نیت ناخالص (ریا)، حکایت می‌کند.
در مقابل گروه فوق، افرای هستند که در کمک کردن و دستگیری از دیگران، در قالب صدقات واجب (خمس و زکات) و صدقات مستحبی،کوتاهی نمی‌کنند.
تداوم کمک به دیگران با کسب رضایت خدا
گفتیم که یک دسته افراد متقی هستند که در کمک به نیازمندان به رضای خدا اندیشیده و به اندوخته فردای قیامت خود فکر می‌کنند. «وَ مَثَلُ الَّذِينَ يُنفِقُونَ أَمْوَالَهُمُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللَّهِ وَ تَثْبِيتًا مِّنْ أَنفُسِهِمْ كَمَثَلِ جَنَّةِ بِرَبْوَةٍ أَصَابَهَا وَابِلٌ فَاتَتْ أُكُلَهَا ضِعْفَينْ فَإِن لَّمْ يُصِبهْا وَابِلٌ فَطَلٌّ وَ اللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ[بقره/265] و مَثَل آنان كه مالشان را در راه خشنودى خدا انفاق كنند و با كمال اطمينان خاطر، دل به لطف خدا شاد دارند مثل بوستانى است كه در زمين بلندى باشد و بر آن باران زيادى به موقع ببارد و حاصلى دو چندان (كه منتظرند) دهد، و اگر باران زياد نيايد، اندك بارد (تا باز به ثمر رسد)، و خدا (به كار شما) بيناست.»
مطابق این آیه کسانی که رضای خدا را می‌جویند، یکی از کارهای نیک آنها کمک به دیگران است، و از آنجا که خدا همیشه هست و همیشه خواهد بود، آنها همواره رضای او را می‌طلبند و این نکته در تداوم دستگیری آنها از دیگران نقش بزرگی دارد. به عبرت دیگر، اینگونه افراد، کمک به فقیران را یک وظیفه دینی و انسانی، همراه با اخلاص عمل می‌دانند.
امام صادق (علیه السلام) می‌فرماید: «مَن سَعی فی حاجَةِ اَخیهِ المُسلِمِ طَلَبَ وَجهِ اللهِ کَتَبَ اللهُ عَزَّوَجَّلَ لَهُ أَلفَ حَسَنَةً[3] هر کس که در بر طرف کردن نیاز مسلمانی به خاطر خدا کوشش کند، خداوند بزرگ برای او هزار حسنه می‌نویسد.»
مطابق این حدیث، پاداش بسیار خدا به افرادی اختصاص می‌یابد که برای خاطر او و با اخلاص عمل، نیاز برادران دینی را برطرف می‌کنند.
معمولاً افرادی که به خاطر خدا و با اخلاص، به دیگران کمک می‌کنند، به فرموده امام حسین (علیه السلام) از کمک کردن به دیگران در طول زندگی خسته نمی‌شوند؛ زیرا که کمک کردن به افراد دیگر(مخصوصاً فقیران) را از فرامین خدا می‌دانند. امام حسین(علیه السلام) می‌فرماید: «اِنَّ حَوائِجَ النَّاسِ اِلَیکُم مِن نِعَمِ اللهِ عَلَیکُم، فَلا تَمِلُّوا النِّعَم[4] درخواست‌های مردم از شما، از نعمت‌های الهی است؛ از این نعمت ها ملول و خسته نشوید.»
کسی از کمک کردن به دیگران خسته نمی‌شود که رضای خدا را در نظر داشته باشد و ملتفت باشد که نیات انسان در قیامت آشکار شده[5] و به نیتهای غیر خدایی در کمک کردن به دیگران، وقعی نهاده نمی‌شود؛ اینگونه تفکری باعث تداوم کمک به دیگران و دلجویی از نیازمندان خواهد شد.
سخن آخر
دستگیری از نیازمندان از ارزشهای انسانی است که دین اسلام نیز خیلی بر آن تأکید داشته است؛ اما آموزههای دینی ما بر داشتن اخلاص در کمک به دیگران دلالت دارند؛ زیرا این طرز تفکر و رویکرد، باعث تداوم و اثرگذاری بیشتر کمک به مردم در دنیا و آخرت می‌شود.
پی‌نوشتها
[1]. غرر الحكم و درر الكلم، تميمى آمدى، عبد الواحد بن محمد، محقق/ مصحح: رجائى، سيد مهدى، ناشر: دار الكتاب الإسلامي، سال چاپ: 1410 ق، ص357.
[2]. امام حسین (علیه السلام): «همانا مردمان بنده دنيايند و دين لقلقه زبان آنهاست و هر جا منافعشان [به وسيله دين ]بيشتر تأمين شود زبان مى‌چرخانند و چون به بلا آزموده شوند آنگاه دين داران حقیقی اندكند.» تحف العقول ، ابن شعبه حرانى، حسن بن على، محقق/ مصحح: غفارى، على اكبر، ناشر: جامعه مدرسين، سال چاپ: 1404 / 1363 ق، ص245.
[3]. بحار الأنوار( ط- بيروت)، مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، ناشر: دار إحياء التراث العربي، سال چاپ: 1403 ق، ج51، ص228.
[4]. بحار الأنوار(ط - بيروت)، ج75، ص127.
[5]. «يَوْمَ تُبْلَى السَّرائِرُ[طارق/9] روزى كه اسرار باطن شخص آشكار شود.»