مقام پیامبر آن قدر والا است که خدای سبحان و تمام فرشتگان برای او درود و سلام می فرستند و بر مؤمنین هم امر می شود، در این آهنگ کلی هم نوا و هماهنگ شوند.
صلوات؛ شعار رسمی مسلمانان است که هر صبح و شام بارها در بهترین عبادت خویش (نماز) آن را تکرار می کنند. صلوات پیوسته خداوند و فرشتگان بر پیامبر و تأکید به مؤمنان بر تداوم صلوات بر پیامبر نشانه تسلیم بودن در برابر فرمان های پیامبر جلوه دیگری از این اهمیت است و اشاره به حقیقتی راز آلود دارد که با تدبر و تأملی شایسته، می توان به بخشی از گستره این حقیقت مکتوم دست یافت، و ابعاد محدودی از آن را کشف نمود.
فلسفه صلوات بر پیامبر
صلوات بر پیامبر چندین فلسفه می تواند داشته باشد، از جمله:
1. صلوات بر پیامبر صلّی اللّه علیه و آله رمز بقای اسلام و نام مبارک ایشان است.
2. صلوات و درود سبب می شود که ما به مقام والای آن حضرت بیشتر آشنا شویم و از اخلاق، اعمال و صفاتش الگو بگیریم.
3. از تعابیر استفاده می شود که صلوات بر آن حضرت، باعث پاکیزگی اخلاق، طهارت اعمال و ریزش گناهان ما می شود، چنان که در زیارت جامعه می خوانیم: «جَعَلَ صَلواتَنَا عَلَیْکُمْ وَ مَا خَصَّنَا بِهِ مِنْ وِلایَتِکُمْ طِیبا لِخُلُقِنَا وَ طَهَارَةً لِأَنْفُسِنَا وَ تَزْکِیَةً لَنَا وَ کَفَّارَةً لِذُنُوبِنَا؛[1] خداوند صلوات ما را بر شما و ولایت ما را نسبت به شما، سبب پاکیزگی اخلاق، طهارت نفوس و نموّ و رشد معنوی و کفّاره گناهان ما قرار داده است.»
4. تجدید عهد و توفیق ارتباط آحاد امت با پیامبر و امامان خویش در همه حال؛ این خود انگیزه‌اى مى‌شود براى اطاعت مردم از پیامبر؛ هم چنان که یکى از حکمت‌هاى اقامه نماز به یاد خدا بودن و ایجاد ارتباط عهد و پیمان با اوست.
5. این شعار دینى، جنبۀ سیاسى هم دارد و یک نوع مقابله با نفاق مى‌باشد، از این رو در روایت آمده است که صلوات را بلند بگویید تا نفاق از بین برود.[2]
مفهوم واقعی صلوات
معروف در میان علما و دانشمندان این است که صلوات اگر از سوی خداوند باشد، به معنای رحمت است. اگر از سوی فرشتگان و انسان‌ها باشد، به معنای طلب رحمت است.
چنان که در روایت امام كاظم (علیه السلام) آمده است در پاسخ این سؤال که معنای صلوات خدا و ملائکه و مؤمنان در آیه که می فرماید همانا خدا و ملائکه پیوسته به پیامبر صلوات می فرستند چیست؟ فرمود: «صَلاَةُ اللّهِ رَحْمَةٌ مِنَ اللَّهِ وَ صَلاَةُ الْمَلاَئِکَةِ تَزْکِیَةٌ مِنْهُمْ لَهُ، وَ صَلاَةُ الْمُؤْمِنینَ دُعَاءٌ مِنْهُمْ لَهُ؛[3]
صلوات خداوند رحمت از او است. صلوات ملائکه، تقدیس و پاک شمردن آن‌ها است نسبت به پیامبرو صلوات مؤمنان، دعا و تقاضای رحمت از آن‌ها برای پیامبر است.»
تاثیر صلوات بر پیامبر
برخی بر این باور هستند که چون پیامبر به مقاماتي كه بايد برسد، رسيده است؛ یعنی به بالاترین درجه کمال رسیده؛ به گونه‌ای که همه استعدادهای او به فعلیت رسیده است و دیگر راهی برای طی شدن باقی نمانده، معتقدند که صلوات، چندان فایده‌ای برای این وجود نورانی ندارد، بلکه این ما هستیم که محتاج به آن و آثار و برکات صلوات هستیم و فقط ما از آن بهره‌مند خواهیم بود. ولي اين سخن از چند جهت مردود می باشد؛ زیرا:
1. با توجّه به اين كه سير تكاملي انسان هيچ حدّ و مرزي را نمي شناسد و به سوي نامتناهي پيش مي رود، با صراحت در بعضي از دعاها كه در تشهّد و غير آن خوانده مي شود، آشکار می گردد که این امر بر پیامبر نیز صدق می کند «وَ ارْفَعْ دَرَجَتَهُ؛[4] درجه پيامبر را بالاتر از آنچه هست، بالا ببر.»
2. قرآن مجيد نيز با صراحت مي گويد: «إِنَّ اللّهَ وَ مَلاَئِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَي النَّبِيِّ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلِيماً؛[5] خدا و فرشتگانش بر پيامبر اكرم درود و رحمت مي فرستند. اي كساني كه ايمان آورده ايد! بر او درود بفرستيد و سلام گوييد و تسليم او باشيد.»
تعبير به فعل مضارع(يُصَلُّونَ) دليل بر ادامه اين رحمت است.
پس هر مسلماني كه سخن از توحيد و اسلام مي گويد، رحمت تازه اي براي بنيانگذار اين آيين نوشته مي شود. اين رحمت با انجام اعمال او نيز تداوم مي يابد.
ذکر کردن آل پیامبر در صلوات
برجستگي «آل پيامبر» و حضور قطعي ايشان در كنار پيامبر به هنگام درود بر آن حضرت، نشان از رفعت مقام آنان و حضور دائمي عترت در كنار سنت پيامبر دارد. در اهميت اين حضور بايد گفت، پيامبر صلواتي را كه شامل آل و خاندان آن حضرت نباشد نكوهش كرده و از آن به صلوات «ابتر و ناقص» ياد كرده است.[6]
در نتیجه صلوات فرستادن بر پیامبر و آل ایشان برکات فراوانی برای ما دارد؛ از جمله ریزش گناهان، برطرف شدن نفاق و... وبرای پیامبر نیز تاثیر دارد. به عبارت دیگر صلوات رحمت است هم برای ما و هم برای پیامبر صلی الله علیه و اله.
پی نوشت
[1] مفاتیح الجنان، زیارت جامعه کبیره.
[2] کافی، ج 4، ص 353.
[3] تفسیر نور الثقلین، ج 4، ص 302.
[4] وسائل الشیعه، ج 4، ص 989.
[5] سوره احزاب، آیه 56.
[6] جواهرالکلام، ج 10، ص 255.
معنای صلوات بر پیامبر صلی الله علیه و آله این است که خدایا رحمتت را بر پیامبر و آل او نازل فرما، وقتی رحمت بر حضرات علیهم السلام نازل شد به دیگران هم امر می شود که از پیامبر و آلش طلب رحمت کنید: چون پیامبر مجرای فیض است.