نه تنها میان دین و اخلاق هیچ تضاد و ناسازگاری وجود ندارد بلکه باور‌ها و عقاید دینی پشتوانه محکمی برای اجرای اخلاق در جامعه هستند.
جدایی دین از اخلاق در دوران معاصر نتایج ناگواری را در رفتار و کردار آدمیان بر جای گذاشت. از جمله می‌توان پیامدهایی مانند استعمار و استثمار مردم سرزمین‌های مختلف و غارت منابع آن‌ها، به بردگی کشیدن آفریقاییان و نابودی منابع محیطی آن‌ها، بروز دو جنگ جهانی اشاره کرد.
نتایجی که هم‌چنان نیز به صورت‌های دیگری در حال تحقق است. آمار بالای تجاوز به زنان در کشورهای غربی نمونه‌ای روشن از انحطاط اخلاقی در جوامع مدرن است.
بدبختانه صفحات مجازی ضد دین، با مطرح کردن این ادعا که مومنان، دین را در جایگاهی فراتر از اخلاق نشانده‌اند، نتیجه می‌گیرند آموزه‌های دینی بر خلاف اخلاق بوده و دینداران در نهایت تبدیل به انسان‌هایی ریاکار و ظاهرگرا می‌شوند.
این سخنان از اساس اشتباه و باطل است. بر اساس باورهای اسلامی، میان دین و اخلاق هیچ تقابل و تضادی وجود ندارد و برخلاف ادعای ملحدان، جامعه‌ای که از ایمان قوی و راسخ برخوردار نباشد در رفتارهای اخلاقی نیز دچار آسیب‌ها و مشکلات جدی خواهد بود.
اخلاق امری فرا دینی
اصول کلی اخلاق امری فرا دینی است. به این معنا که چه انسان‌ها با دین آشنا باشند چه نباشند، خوبی و بدی گزاره‌های اخلاقی را درک می‌کنند. تمام انسان‌ها دروغ‌گویی را امری ناپسند و راست‌گویی را امری پسندیده تلقی می‌کنند.
ظلم در هر جامعه‌ای مورد مذمت است و برقرار عدالت از نظر هر انسانی نیکو و پسندیده است. این مسئله با عنوان یک اصل اساسی در میان دانشمندان اسلامی مطرح است که از آن با عنوان حسن و قبح عقلی یاد می‌شود.[۱]
مخالفت قرآن با انجام کارهای ناپسند به نام دین
برخلاف آنچه صفحات ضد دین مطرح می‌کنند اسلام نه تنها حکمی مخالف اخلاق ندارد بلکه قرآن افرادی که را به بهانه دین مرتکب کارهای غیر اخلاقی می‌شوند مورد توبیخ قرار می‌دهد و آن‌ها را از مسیر دین منحرف می‌داند:
«وَ إِذا فَعَلُوا فاحِشَةً قالُوا وَجَدْنا عَلَيْها آباءَنا وَ اللَّهُ أَمَرَنا بِها قُلْ إِنَّ اللَّهَ لا يَأْمُرُ بِالْفَحْشاءِ أَ تَقُولُونَ عَلَى اللَّهِ ما لا تَعْلَمُونَ؛[۲] و چون كار زشتى انجام دهند، گويند: پدران‌مان را بر آن يافتيم و خدا ما را بدان فرمان داده. بگو: مسلّما خداوند به كار زشت فرمان نمی‌دهد. آيا چيزى را كه نمیدانيد به خدا نسبت میدهيد؟!»
بر اساس این آیه خداوند هیچ‌گاه به کار غیر اخلاقی و ناپسند دستور نمی‌دهد. و حتی اگر به ظاهر یک دلیل دینی مخالف قرآن باشد در حالی عقل صریح و قطعی حکم به خلاف آن می‌کند باید آن را کنار گذاشت، چرا که خداوند هیچ‌گاه به فحشاء و رفتارهای زشت فرمان نمی‌دهد.[۳]
رابطه‌ی دین و اخلاق
باید بدانیم دین تنها محدود در گزاره‌های اخلاقی نمی‌شود. از نگاه متفکران اسلامی، دین مجموعه‌ای از عقاید، اخلاق و احکام است که خداوند به منظور هدایت بشر و تامین سعادت دنیوی و اخروی آن‌ها، به پیامبران وحی نموده است.[۴]
بنابراین اخلاق بخشی از دین را تشکیل می‌دهد و رابطه‌ی میان آن‌ها رابطه‌ی کل با جزء است.
ارتقای اخلاقی انسان‌های یکی از اهداف بعثت انبیاء
از جمله مهم‌ترین اهدافی که انبیاء برای آن مبعوث شده‌اند رشد فضائل و از بین بردن رذائل در انسان‌هاست.
نبی رحمت و مهربانی(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) در حدیثی مشهور می‌فرمایند:
«إِنَّمَا بُعِثْتُ لِأُتَمِّمَ مَكَارِمَ الْأَخْلَاق؛[۵] همانا من برای به اتمام رساندن فضائل اخلاقی مبعوث شدم.»
با ایمان‌ترین مومن
در چهارچوب آموزه‌های اسلامی، اخلاق جایگاه بسیار بالایی دارد. به گونه‌ای که اگر کسی از اخلاق نیکو و حسنه برخوردار نباشد در ایمان و عقیده نیز دچار کاستی و کمبود است.
پیامبر گرامی اسلام(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) می‌فرمایند:
«إِنَّ أَكْمَلَ الْمُؤْمِنِينَ إِيمَاناً أَحْسَنُهُمْ أَخْلَاقاً؛[۶] همانا با ایمان‌ترینِ مومنان، نیکوترین آن‌ها از نظر اخلاق است.»
نیاز اخلاق به دین
نه تنها دین هیچ ستیز و ناسازگاری با گزاره‌های اخلاقی ندارد بلکه اخلاق بدون پشتوانه و تضمین دین هیچ‌گاه در جامعه تحقق عملی پیدا نمی‌کند.
گرچه گفتیم عقل به تنهایی ارزشمندی و فضیلت رفتار اخلاقی را درک می‌کند. اما صرف شناخت برای عمل کافی نیست. یکی از مشکلات همیشگی و اساسی بشر در طول تاریخ عدم پیروی از احکام عقل است. هرگاه پای منافع و لذات انسانی در میان باشد اراده آدمی برای عمل بر اساس وظیفه اخلاقی سست و ضعیف می‌گردد.
دانشمندان و فیلسوفان اخلاق معتقدند یکی از خدمت‌هایی که دین به جوامع انسانی کرده است بالابردن سطح عمل به آموزه‌های اخلاقی در جامعه است.
اعتقاد به عدالت الهی، معاد و حساب‌رسی به اعمال بندگان سبب می‌شود که شخص دیندار بیش از انسان بی‌دین خود را موظف به انجام دستورات اخلاقی بداند.[۷]
فلسفه‌های مادی که به خداوند و امور معنوی باور ندارند هیچ‌گاه نمی‌توانند توجیهی عقلانی و منطقی برای عمل به بایدها و نبایدهای اخلاقی پیدا کنند.
منفعت‌طلبی انسان همواره او را به سمت دروغ و نادیده گرفتن حقوق انسان‌های دیگر می‌کشاند. بدون وجود یک مرجع و منبع اخلاقی، کمتر انسانی به هنجارهای اخلاقی پایبندی نشان می‌دهد.[۸]
پی‌نوشت
[۱] مجموعه آثار شهید مطهری، ج۴، ص۸۱۲ و ۸۱۳.
[۲] سوره اعراف، آیه۲۸.
[۳]مجموعه آثار شهید مطهری، ج۴، ص۸۱۵
[۴] مقاله دین و اخلاق، مجله قبسات، شماره سیزدهم.
[۵] مکارم الاخلاق، ص۸.
[۶] تحف العقول، ص۴۷.
[۷] مقاله مناسبات دین و اخلاق، مجله معرفت اخلاقی، شماره سوم.
[۸] مقاله معیار فعل اخلاقی و رابطه دین و اخلاق از منظر استاد مطهری، مجله تاملات فلسفی، شماره سیزدهم.
بخشی از آموزه‌های دین را گزاره‌های اخلاقی تشکیل می‌دهد. اخلاق و دین با یکدیگر سازگاری و آشتی کامل دارند و هیچ تضادی میان آن‌ها وجود ندارد. اخلاق بدون پشتوانه دین هیچ ضمانت اجرایی در جامعه ندارد و با کمرنگ شدن ایمان دینی، فضایل اخلاقی نیز به فراموشی سپرده می‌شود.