- برهان صدیقین از بهترین براهین برای اثبات وجود خداوند می باشد.
اشاره
متکلمان و فیلسوفان اسلامی برای اثبات وجود خدای متعال ادله مختلفی اقامه کرده‌اند که اوج این ادله از آن فیلسوفان است. فیلسوفان برای اثبات وجود خدا روش صدیقین را برگزیده‌اند. برهان صدیقین در میان فیلسوفان تقريرهای گوناگونی یافته که در ادامه به بهترین تقریر از این برهان اشاره می‌شود.
ماهیت برهان صدیقین
برهان صديقين نوع ویژه‌ای از برهان است که با تأمل در اصل هستی، وجود خدا را اثبات می‌کند. این برهان در مقابل برهان‌های خَلقی است که با تامل در هستی خاص مانند هستی امکانی، وجود خدا را اثبات می‌کنند. یکی از ویژگی‌های مهم برهان صدیقین، اثبات مدعا بدون نیاز به وجود خلقی است.
برهان خلقی که در آن از طریق وجود خلق، وجود خالق اثبات می‌شود، هرچند واقعا وجود خدا را اثبات می کند اما، در ظرفی که ممکن موجود نباشد، منتفی است. فیلسوفان با نظر به همین محدودیت‌های برهان های خلقی در صدد اقامه برهانی برآمده‌اند که بتواند وجود خدا را بدون استمداد از وجود خلق اثبات کند. طبعا با فرض انکار یا نبود خلق، چیزی که مبدأ برهان قرار خواهد گرفت، باید همان چیزی باشد که خداست.
برهان صديقين که مبدأ آن اصل وجود می‌باشد، مدعی است که می‌تواند وجود خدا را عقلاً بدون استمداد از خلق اثبات کند.
تقریر منطقی از برهان صدیقین
برهان صدیقین در عین اتقان، هیچ مساله فلسفی‌ای را مقدمه قرار نداده است؛ زیرا این برهان بر دو مقدمه استوار است که هر دوی آنها بدیهی و بی نیاز از استدلال‌اند:
1. واقعیت، ذاتاً بطلان و نیستی نمی‌پذیرد (بدیهی)؛
2. هر چیزی که ذاتاً بطلان و نیستی نپذیرد، واجب الوجود بالذات است (بدیهی)؛
3. پس واقعیت واجب الوجود بالذات است.
توضیح تقریر برهان صدیقین
برهان مزبور بیان می‌کند واقعیت هستی که در ثبوت وی هیچ شک نداریم، هرگز نفی نمی‌پذیرد و نابودی برنمی‌دارد. به عبارت دیگر، واقعیت هستی بی هیچ قید و شرط، واقعیت هستی است و با هیچ قید و شرطی لا واقعیت نمی‌شود، و چون جهان گذران و هر جزء از اجزای جهان نفی را می‌پذیرد، پس عین همان واقعیت، نفی ناپذیر نیست، بلکه با آن، واقعیت، واقعیت دار و بدون آن، از هستی بهره‌ای نداشته و منتفی است.
به عبارت دیگر، او خودش عین واقعیت است و جهان و اجزای جهان با او واقعیت دار شده، و بی او، هیچ و پوچ می‌باشد. جهان و اجزای جهان در استقلال وجودی خود و واقعیت‌دار بودن خود تکیه به یک واقعیتی دارند که عین واقعیت و به خودی خود، واقعیت است.[1]
نتیجه برهان صدیقین
از آنجا که مقدمات این برهان از بدیهیات اولیه است، پس نتیجه اولین مساله فلسفی است و ضرورت ندارد مساله دیگری پیش از آن به عنوان مقدمه برای این مساله اثبات شود. از این رو می‌توان گفت وجود خدا اصلا مساله فلسفی نیست بلکه «خدا (واجب الوجود) وجود دارد»، گزاره‌ای اولی و بی‌نیاز از برهان است و برهانی هم که اقامه می‌شود، برهان بر امر بدیهی است.[2]
پی نوشت
[1]. طباطبایی، اصول فلسفه رئاليسم، ص: 294-293.
[2]. سلیمانی، برهان صدیقین علامه طباطبایی، ص: 64.
برهان صدیقین هر چند در ظاهر دارای مقدمات و نتیجه برای رسیدن به مطلوب یعنی اثبات خداوند می باشد اما, در واقع یک نوع تنبیه و آگاهی بخشی برای وجود خداوند محسوب می گردد. از این برهان با تکیه بر اصول بدیهی، وجود خداوند به صورت بدیهی برداشت می شود.