امر به معروف و نهی از منکر دو وظیفه بزرگ دینی هستند که استقرار حاکمیت دینی برای تحقق این دو ارزش، مؤثرترین و مهم‌ترین مصداق است.
«امر به معروف» و «نهی از منکر»، دو وظیفه بزرگ دینی و دو ارزش برجسته اخلاقی هستند که در عرصه فقه، حقوق و اخلاق اسلامی مورد بررسی قرار می‌گیرند. خدای متعال خود نخستین و بزرگ‌ترین آمر به معروف و ناهی از منکر است:
«إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالْإِحْسَانِ وَإِيتَاءِ ذِي الْقُرْبَىٰ وَيَنْهَىٰ عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنْكَرِ»؛[1] «همانا خدا فرمان به عدل و احسان می‌دهد و به بذل و عطاء خویشاوندان امر می‌کند و از افعال زشت و منکر و ظلم نهی می‌کند».
فرد و جامعه الهی نیز که در پی دست‌یابی به قرب الی الله است، آمر به معروف و ناهی از منکر است و این دو ویژگی برجسته جامعه اسلامی است و از سوی دیگر دو هدف اساسی از اهداف استقرار حاکمیت دینی نیز می‌باشند .
امام حسین علیه‌السلام نهضت کربلا و مقاومت در برابر باطل را در راستای امر به معروف و نهی از منکر تحلیل کردند و استقرار حاکمیت دینی برای تحقق این دو ارزش، مؤثرترین و مهم‌ترین مصداق است.
«الَّذينَ إِن مَكَّنّاهُم فِي الأَرضِ أَقامُوا الصَّلاةَ وَآتَوُا الزَّكاةَ وَأَمَروا بِالمَعروفِ وَنَهَوا عَنِ المُنكَرِ وَلِلَّهِ عاقِبَةُ الأُمورِ»؛[2] «آنهایی هستند که اگر در روی زمین به آنان اقتدار و تمکین دهیم نماز به پا می‌دارند و زکات می‌دهند و امر به معروف و نهی از منکر می‌کنند».
امر به معروف و نهی از منکر معجزه بزرگ اسلام در عرصه صیانت از اخلاق، هویت و فرهنگ جامعه است که بدون هزینه و سازمان و تشکیلات، آحاد جامعه را مسئول حراست از فرهنگ جامعه ساخته است. هر فرد مسلمانی در حد بُنیه معرفتی، توان و شأن نفوذ اجتماعی خود، موظف است که در جهت حذف زشتی‌ها و احیای ارزش‌ها در رفتارهای اعضای جامعه اقدام کند.
البته امر به معروف و نهی از منکر به معنای تجسس در زندگی شخصی افراد و عیب‌جویی از آحاد مردم نیست، بلکه مواجهه مشفقانه و علاج طبیبانه کاستی‌های جامعه است، ازاین‌رو تلقی صحیح از امر به معروف و نهی از منکر، عیب زدایی از جامعه است، نه عیب‌جویی، زدودن کاستی‌هاست و نه راندن و ایجاد بدبینی، زمینه‌سازی برای رویش‌هاست و نه افزودن به ریزش‌ها.
اما نکته‌ای که باید توجه بیشتری به آن شود این است که وظایف حاکمیت در احیاء و اشاعه «معروف» و زدودن «منکر» بسیار عمیق‌تر و اساسی‌تر از وظیفه آحاد مردم در جامعه است. از جمله راهبردهای حاکمیت در این زمینه موارد زیر است:
1. پیشگیری از «منکرات» و زمینه‌سازی عینی برای اشاعه «معروف».
2. توجه به ارزش‌ها و معیارهای اخلاقی در تعامل با مردم.
3. طراحی راهبردها و ایجاد فرایندهایی که خود به خود مسیر خوبی‌ها را باز کند و راه را برای بدی‌ها و زشتی‌ها ببندد.
در نتیجه دستگاه‌های گوناگون باید در عرصه قانون‌گذاری، طراحی و برنامه‌ریزی، اجرا و نیز استفاده صحیح از رسانه‌ها و دستگاه‌های فرهنگی و اجتماعی به‌ویژه در حوزه رفتارهای مدیران و مسئولان، با «غیر زبان» به اشاعه معروف و پیشگیری از منکر بپردازند.
پی‌نوشت:
[1]. نحل، آیه90.
[2]. حج، آیه41.