انسان در خلال زندگی، با هزاران پستی و بلندی مواجه است؛ پستی و بلندی‌هایی که ویژگی حیات بشری و فرایند دگرگونی و تغییر است. ازاین‌رو باید با توکل به خداوند، این پستی و بلندی‌ها را یکی پس از دیگری پشت سرگذاشته، خود را به سرمقصد اصلی که هدف غائی خلقت اوست، برساند.
در نگاه اسلام از روش‌های خوب زندگی کردن، داشتن امید است. تنها انسان‌هایی در زندگی موفق هستند که از روحیه امیدواری برخوردارند؛ روحیه‌ای که فرد را به سوی هدف و برنامه‌ریزی برای شکل‌دهی زندگی بهتر و آینده‌ای روشن سوق می‌دهد .
اسلام برای ایجاد امید در وجود انسان، راهکارهایی ارائه داده تا راه رسیدن او به هدف را هموار کند. ازجمله این راهکارها، توکل به خداوند متعال است.
پرورش روح امید در افراد، ناظر به پروراندن روح توکل در آنهاست. هرچه توکل انسان به خدا بیشتر باشد، مشکلات و بن‌بست‌های زندگی، سخت‌تر می‌تواند او را از پای درآورد؛ چنان‌که امیر بیان در روایاتی می‌فرماید:
- «اَلتَّوَكُلُّ عَلَى الله نَجاةً مِنْ كُلِّ سوءٍ وَحِرْزٌ مِنْ كُلِّ عَدُوٍّ»؛[1] «توكل بر خداوند، مايه نجات از هر بدى و محفوظ بودن از هر دشمنى است».
- «مَنْ تَوكَّلَ عَلَى الله ذَلَّتْ لَهُ الصِّعابُ وَتَسَهَّلَتْ عَلَيْهِ الأَْسْبابِ»؛[2] «هركس به خدا توكل كند، دشوارى‌ها براى او آسان مى‌شود و اسباب برايش فراهم مى‌گردد».
در اندیشه دینی و اسلامی، خداباوری و توکل به او موجب می‌شود تا انسان هرگز مغلوب نشود و شکست نخورد: «مَنْ تَوَكَّلَ عَلَى الله لايُغْلَبُ وَمَنِ اعْتَصَمَ بِالله لايُهْزَمُ»؛[3] شکستی که می‌تواند افکار منفی را در وجود انسان بپروراند و او را دستخوش فال بد زدن به آینده کند: «اَلطِّيَرَةُ شِرْكُ وَمامِنّا إِلاّ وَلكِنَّ الله يُذْهِبُهُ بِالتَّوَكُّلِ».[4]
البته مراد این روایات، صرف توکل و نشستن در خانه نیست؛ بلکه توکلی است که انسان به وسیله آن به جوشش و خروش درآید و به سوی فتح قله‌های موفقیت با امید به آینده حرکت کند؛ چنان‌که پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله وقتی گروهی را دید كه كار نمى‌كردند، به آنها فرمود: «شما چكاره‌ايد؟» عرض كردند: «ما توكل‌كنندگانيم». حضرت فرمود: «نه! شما سرباريد».[5]
بنابراین اعتماد و توکل به خدا، نردبانى است به سوى هر بلندایى.[6] توکل سبب می‌شود انسان هرگز دچار یأس و ناامیدی نشود؛ حتی زمانی که برای او بدترین وضعیت پیش آید.
پی‌نوشت:
[1]. مجلسی، بحارالأنوار، ج78، ص79.
[2]. تمیمی آمدی، غررالحكم، ج5، ص425.
[3]. «هركس به خدا توكل كند، مغلوب نشود و هركس به خدا توسل جويد، شكست نخورد». (شعیری، جامع‌الاخبار، ص332)
[4]. «فال بد زدن شرك است و هيچ كس ازما نيست مگر اينكه به نحوى دستخوش فال بد زدن مى‌شود، اما خداوند با توكل به او، آن را از بين مى‌برد». (ابن ماجه، سنن، ج2، ص1170)
[5]. محدث نوری، مستدرك‌الوسائل، ج11، ص217.
[6]. «الثِّقَةُ بِاللهِ ثَمَنٌ لِکٌلِّ غالٍ و سُلَّمٌ اِلى کُلِّ عالٍ»؛ «اعتماد به خدا بهاى هر چیز گران‌بهاست و نردبانى به سوى هر بلندایى». (مجلسی، بحارالأنوار، ج5، ص14)