به فرموده روایات، روزه‌دار در ماه رمضان پس از احساس تشنگی و گرسنگی، سختی زندگی فقیران را بهتر درک می‌کند، اما پیامدهای روزه‌داری، منحصر در آن نیست. اصلی‌ترین نتیجه و مقصود در روزه‌داری، رسیدن به مرحله تقوا و خداترس بودن است.
هر سال با فرارسیدن ماه رمضان، اسلام‌ستیزان با تمسخر حکم روزه و روزه‌داری، ادعا می‌کنند که علت وجوب روزه در اسلام آن است که مسلمانان بتوانند گرسنگی و تشنگی فقیران را بهتر درک کنند، در حالی‌که مشکل اصلی فقرا درد بی‌پولی است و می‌توان به جای روزه گرفتن، زندگی خود را فقیرانه قرار دهند.
در پاسخ به این ادعا و شبهه، ذکر چند نکته مهم است:
الف- در منظومه فکری اسلام، خداوند دارای ویژگی حکمت است و هیچ کاری را بدون هدف و غرض انجام نمی‌دهد. خدا هیچ‌گاه مرتکب عمل بیهوده و گزاف نمی‌شود و هر چه آفریده (تکوین) و هر چه فرمان داده (تشریع)، دارای یک پشتوانه حکیمانه می‌باشد، اما هیچ‌کس جز خود خدا علت و دلیل اصلی آنها را نمی‌داند. تنها خداوند است که می‌داند چه مصلحت‌ها و زمینه‌های مثبتی برای وضع قوانین اسلامی وجود دارد و هیچ‌کس به آن علت‌های اصلی آگاهی ندارد.
بنابراین آنچه که در بعضی احادیث و روایات معصومان علیهم‌السلام به عنوان «علت احکام» بیان می‌شود، به معنای علت حقیقی نیست؛ بلکه بیان‌گر زمینه‌ها و حکمت‌هایی است که قوانین اسلامی برای مردم فراهم می‌کند. به تعبیر دیگر، علت به معنای چیزی است که پیش از معلول خود وجود دارد، ولی نکات مطرح در روایات، نتایجی است که پس از انجام عمل به دست می‌آید.
ب- بر همین اساس، هرچند در بعضی از روایات، دلیل و حکمت روزه گرفتن در ماه رمضان را هم‌رنگ شدن با وضعیت نابسامان فقیران در جامعه بیان کرده‌اند،[1] اما این‌ها نتایج و پیامدهایی است که پس از روزه‌گرفتن مورد انتظار است. به طور طبیعی اگر انسان در طول روز چیزی نخورد و ننوشد، احساس ضعف و بی‌حالی به او دست می‌دهد و حال دشوار افراد فقیر را در هنگام روزه‌داری بهتر درک می‌کند، هرچند پس از افطار، دیگر این حس را ندارد.
با این حال، اهداف و نتایج روزه‌داری در این معنا منحصر نیست؛ زیرا احادیث متعددی از معصومان علیهم‌السلام تصریح کرده‌اند که روزه‌داری به معنای تحمل سختی گرسنگی و تشنگی نیست؛ بلکه تمام اعضای بدن روزه‌دار مانند چشم، زبان و دست او نیز باید از انجام کارهای غیردینی پرهیز داشته باشند.[2]
ج- اساس و ریشه وجود قوانین و تکالیف اسلامی آن است که همگان بتوانند با انجام آنها، خود را نزد خدا مقرب و محبوب قرار دهند تا به سعادت دنیا و آخرت برسند. به تعبیر دیگر، عقل و فطرت هر انسان می‌داند که باید از خدایی که او را آفریده و نعمت‌های فراوان داده، تشکر کند و بنده او باشد، اما روش بندگی و سپاسگزاری توسط خود خداوند بیان می‌گردد که در قالب قوانین اسلامی به مردم بیان شده است.
مسلمانان نیز باید از روزه‌داری در ماه رمضان همین انتظار را داشته باشند که با اتمام رمضان، خداترسی و تقوای آنان بیش از گذشته شده باشد، چنانچه در قرآن فرمود: «ای کسانی که ایمان آوردید، روزه ماه رمضان بر شما واجب شد، همانگونه که بر گذشتگان واجب بود، امید که تقوا پیشه شوید».[3]
پی‌نوشت:
[1]. صدوق، محمد، عیون اخبار الرضا علیه‌السلام، ج2، ص91، نشر جهان.
[2]. کلینی، محمد، کافی، ج4، ص87، اسلامیة.
[3]. بقره، 183.