حسن بن زید از شیعیان زیدی مذهب و موسس حکومت علویان طبرستان است. در تاریخ آمده است ایشان توهین‌کننده به همسر پیامبر را به مجازات سختی محکوم می‌کند.
در تاریخ داستانی از «حسن بن زید» معروف به «داعی کبیر»؛ بنیان‌گذار حکومت علویان طبرستان، در دفاع از عایشه همسر پیامبر نقل شده است. در این داستان آمده است که حسن بن زید شخصی از علویان را به خاطر نسبت زنا دادن به همسر پیامبر گردن می‌زند.
برخی اهل سنت از این داستان برای ضربه زدن به مکتب تشیع استفاده می‌کنند. در حالی که دفاع حسن بن زید از عایشه مورد قبول شیعیان می‌باشد و هیچ کدام از بزرگان شیعه چنین نسبتی را به همسران پیامبر روا نمی‌دانند.
علاوه بر این، حسن بن زید طبق نقل مشهور، شیعه زیدی است و از تشیع خالص برخودار نبوده، و شاید همین عدم آشنایی صحیح با معارف چهارده معصوم(علیهم‌السلام) سبب شده است که او حکمِ قتلِ توهین کننده به عایشه را صادر کند.
در ادامه اصل داستان را بیان و استفاده غلط اهل‌سنت از این ماجرا را روشن می‌کنیم.
اصل داستان
اصل ماجرا طبق آنچه «لالکائی» از بزرگان اهل سنت نقل کرده، چنین است:
«عتبة بن‌عبدالله الهمدانی می‌گوید: روزی در سرزمین طبرستان نزد حضرت حسن بن زید رحمه‌الله معروف به داعی کبیر بودم. ... بر حسب اتفاق در حضورش مردی بود که عایشه را با الفاظ زشت و ناپسندی از جمله زناکار یاد کرد. سید بزرگوار دستور فرمود که: ای پسر گردنش را بزن، علویان که حضور داشتند به ایشان عرض کردند: این مرد از شیعیان ماست!! سیدنا زید بن حسن فرمود: پناه بر خدا! این مرد بر رسول الله(صلیاللهعلیهوآله) طعن وارد کرده! خداوند فرمود:
«الْخَبيثاتُ لِلْخَبيثينَ وَ الْخَبيثُونَ لِلْخَبيثاتِ وَ الطَّيِّباتُ لِلطَّيِّبينَ وَ الطَّيِّبُونَ لِلطَّيِّبات...؛[۱] زنان پلید برای مردان پلید و مردان پلید برای زنان پلیدند، و زنان پاک برای مردان پاک و مردان پاک برای زنان پاک اند...»
بنابراین، اگر عایشه پلید و زشت‌کردار باشد، رسول الله(صلیاللهعلیهوآله) نیز مانند او خبیث و پلید و زشت‌کردار خواهد بود!»[۲]
داعی کبیر کیست؟
«حسن بن زید» معروف به «داعی کبیر» و «داعی اول» از سادات حسنی است که به دعوت مردم طبرستان، به آنجا رفته و رهبری آنان را در قیام علیه طاهریان بر عهده می‌گیرد.[۳]
او توانست حکومت خود را در شمال ایران تاسیس کند و سلسله علویان طبرستان را تشکیل دهد.[۴]
ایشان جزو شیعیان زیدی بوده که معتقد به امامت زید پسر امام سجاد(علیه‌السلام) هستند و امامت معصومین بعد از حضرت سجاد(علیه‌السلام) از امامان دوازدهگانه را قبول ندارند.[۵]
حسن بن زید در برپایی آداب شیعی توجه خاصی داشت. از جمله دستور دارد «حی علی خیر العمل» در اذان گفته شود و همچنین از «مسح بر خفین» نهی کرد. و با دیدگاه‌های تشبیهی نسبت به خداوند به تندی برخورد می‌کرد.[۶]
در تاریخ آمده، گاهی رفتار‌های او تند بوده است. به همین خاطر پس از چندی زیدیان طبرستان از رفتار او شکایت کرده و خواستار امامت کسی دیگری شدند.[۷]
هیچ شیعه‌ای نسبت زنا به همسر پیامبر را نمی‌پذیرد
متاسفانه جماعتی از اهل سنت به غلط و از روی غرض، ادعا می‌کنند شیعیان، عایشه همسر پیامبر را زناکار می‌دانند.
این سخن صد در صد اشتباه است. هیچ‌‌کدام از بزرگان شیعه در طول تاریخ چنین نسبتی را به همسران پیامبر وارد نکرده‌اند.
شیخ طوسی بزرگ طائفه شیعیان در این باره می‌نویسد:
«اگر کسی به هر یک از زنان انبیاء نسبت زنا دهد، خطای بزرگی مرتکب شده است.»[۸]
برداشت و استدلال درست حسن بن زید از قرآن
داعی کبیر به درستی آیه ۲۶ سوره نور را در معنای درستش به کار می‌برد.
برخی تلاش کردند به وسیله این آیه طهارت همسران پیامبر را از تمام جنبه‌های اخلاقی و رفتاری ثابت کنند.اما همانطور که حسن بن زید به درستی از آیه برداشت می‌کند، معنای آن تنها نسبت به رفتار‌های جنسی است نه هر اخلاق و کرداری.
فخر رازی مفسر برجسته اهل سنت «الخبیثات» را به معنای آلوده‌دامن گرفته و در نتیجه «الخَبِیثَاتُ لِلْخَبِیثِینَ» چنین تفسیر کرده است:
«زنان پاکدامن برای مردان پاک هستند و از آن‌جایی که رسول پاک و طیب است، زنان وی نیز پاک و طیب هستند.»[۹]
آلوسی دیگر مفسر بزرگ اهل سنت نیز معنای خبیث را آلوده‌دامن دانسته و می‌گوید:
«زنان آلوده‌دامن مختص مردان ناپاک و زنان پاکدامن شایسته مردان نیک‌سرشت هستند.»[۱۰]
شاهد بر این معنا نیز زنان برخی پیامبران مانند حضرت لوط و حضرت نوح(علیهماالسلام) هستند. اگر بگوییم این آیه همسران پیامبران را از هرگونه پلیدی پاک و مبرا می‌شمارد، باید همسران حضرت لوط و نوح را نیز پاک می‌دانیم در حالی که نص صریح آیات قرآن خلاف این مطلب است.[۱۱]
تندی نابجا حسن بن زید
همانطور که گفتیم برخی از زیدیان به خاطر اخلاقِ تندِ حسن بن زید خواستار کناره‌گیری او از رهبری شدند.
در این ماجرا نیز حسن بن زید تندی نابجایی می‌کند. گرچه آن شخص نسبت غلطی را به عایشه میدهد اما جزای او قتل نبود و حسن بن زید می‌توانست او را با یک تنبیه ساده مجازات کند.
نتیجه
بنا بر آنچه گذشت روشن شد که ماجرای حسن بن زید و دفاع از عایشه علیه شعیان کاربردی ندارد. طبق مفاد آیه و تفسیر خود علمای اهل سنت این آیه تنها نسبت به گناه آلوده‌دامنی، همسران پیامبر را مبرا و پاک می‌شمارد که این مسئله نیز مورد قبول تمام بزرگان شیعه است.
اما ایراد اصلی شیعیان به عایشه به خاطر جنگ با امیرالمومنین علی(علیه‌السلام) است که بنا بر نظر خود اهل سنت، حضرت امیرالمومنین، خلیفه به حق مسلمین بوده و جنگ با خلیفه گناه بزرگی است.
بنابراین گرچه عایشه زناکار نبوده اما مخالفت با خلیفه مسلمین اشتباه بزرگی است که او مرتکب شده است.
پی‌نوشت
[۱] سوره نور، آیه۲۶.
[۲] شرح اصول اعتقاد اهل السنة و الجماعة، هبة الله اللالکائی، دارطیبة السعودیة، ج۷، ص ۱۳۴۵.
[۳] تاریخ بیهقی، ج۱، ص۲۵۶؛ تاریخ طبری، ج۹، ص۲۷۱.
[۴] همان.
[۵] تاریخ طبرستان، ج۱، ص۲۴۳.
[۶] همان، ص۲۴۰.
[۷] همان، ص۲۴۲.
[۸] التبیان فی تفسیر القرآن، ج۱۰، ص۵۲.
[۹] مفاتیح الغیب، ج۲۳، ص۳۵۶.
[۱۰] روح المعانی، ج۹، ۳۲۷.
[۱۱] سوره تحریم، آیه۱۰.
حسن بن زید معروف به داعی کبیر، موسس سلسله علویان طبرستان است. ایشان با به دست گرفتن حکومت، شعائر شیعی را در جامعه گسترش داد. از جمله «حی علی خیر العمل» را وارد اذان کرد. در تاریخ آمده است. شخصی نزد ایشان نسبت آلوده‌دامنی به عایشه همسر پیامبر میدهد. حسن بن زید به خاطر اتهام نادرست آن شخص، دستور قتل او را صادر می‌کند.